Misal İstanbul için yıllık ortalama güneşli saat sayısı 2400'dur. Zonguldak için 1800'dur. Antalya için 3200 dur. KKTC'de Gazimağusa’da bu rakam 4000'dir. Panelin üreteceği elektrik enerjisi hesabında bu rakam direk çarpan olarak formüle girer.
Ara kısımları geçelim ve sonuca gelelim. Bu yazıda önerdiğimiz ve savunduğumuz politika şudur: Türkiye, öncelikli olarak güneş enerji panellerinin kurulumunu KKTC'de yapmalıdır çünkü en yüksek verimi oradan alır. Yapılan yatırımın en hızlı geri dönüşü KKTC'den alınır. KKTC potansiyelini tam olarak doldurduktan sonra Türkiye'de güneş enerji yatırımlarına sıra gelmelidir.
BU YATIRIMI YAPABİLİRSEK NASIL FAYDALAR BEKLEMELİYİZ?
1) Türkiye için uygun maliyetli elektrik tedariği mümkün olur
2) Politik olarak KKTC'yi Anavatana daha sıkı bağlamış oluruz. Türkiye'ye güvenen vatandaşlarımızın sayısı artar, Rum’a güvenenlerin sayısı azalır.
3) KKTC'nin mevcut durumda pahalıya fosil kaynaklar ile ürettiği elektrik enerjisi tesislerini yedekte tutar ve pik saatlerde devreye alırız. Ada net yeşil enerji ihracatçısı haline gelir
4) KKTC'de elektrik enerjisi çok pahalıdır ve kesintiler yaşanmaktadır. Hem fiyat ucuzlar, kesinti sorunu biter hem de sanayi ve ticaret tesisleri daha rekabetçi hale gelirler. Bu durum, büyümeyi ve istihdamı destekler.
5) KKTC'de elektrikli arabaya geçiş, başta TOGG olmak üzere hızla artar. (TOGG sağdan direksiyonlu model üretmeli)
6) KKTC'de tarımsal sulamanın yaygınlaşması için daha fazla elektrik enerjisi gerekmektedir. Ayrıca yazın klima kullanımı kaynaklı elektrik enerjisi ihtiyacı artmaktadır ve kesintiler yaşanmaktadır. Bu proje ile bu sınırlamalar ortadan kalkabilecektir.
7) KKTC vatandaşları çatılarını Türkiye'deki hane halkına yatırım yapılması için kiralayarak veya çatı elektrik üretimlerini şebekeye satarak ilave gelir elde edebileceklerdir.
8) Togg projesi KKTC yatırımı ile (Türkiye'de) daha çok tercih edilip, müşterilerine ucuza elektrik enerjisi sunabilir ve daha çok satış yapabilir hale getirilebilir.
HANGİ POLİTİKALAR İLE BU FAYDALARA ULAŞABİLİRİZ?
1) Türkiye ve KKTC arasındaki yüksek kapasiteli sualtı güç kablosu projesi hızla tamamlanmalıdır. (Çift taraflı).
2) KKTC'de uygun bölgeler belirlenmeli ve irili ufaklı güneş santralleri kurulmalı. Gerekli finansman için özel modeller geliştirilmeli (yazının devamında detaylandırıldı)
3) KKTC'deki evlerin, depoların, işyerlerinin çatılarına da güneş paneli kurulması teşvik edilmeli ve üretilen elektriğin şebekeye satılması veya çıplak çatının kiralanması modeli devreye alınmalı.
4) KKTC'nin güneş paneli ve elektrik altyapısının güçlendirilmesi ile ilgili tüm yatırım, kurulum, işçilik vs. bedelleri yatırım süresince KDV vb. vergilerden muaf tutulmalı.
5) KKTC için hali hazırda konuşulan güneş enerjisi projelerindeki güç seviyesi devede kulaktır. Türkiye 2024’te 7-8 GW civarında güneş paneli gücü kurmuştur ve rakam her sene hızla büyümektedir. Bu seviyelerde KKTC'de yıllık kuruluma hızla geçilmelidir. (KKTC de toplam kurulu güç sadece 700 MW)
6) Uzun vadeli proje olarak, KKTC'nin Suriye, Lübnan ve Mısır ile de çift yönlü güç kablolarının sualtından bağlaması gerekir. Ayrıca Mısır, Libya ve Rusya'dan ayrı ayrı Türkiye'ye doğrudan sualtı güç kabloları çekilmelidir ve şebekeler birbirlerini besler ve yedekler haline getirilmelidir.
7) KKTC'nin elektrik projeleri için AB'den fon filan dilenmekle zaman kaybedilmemelidir. Bu fonlarla beraber siyasi şartlar ve dayatmalar da gelir. Türkiye bu yatırımları doğrudan hazinesinden ve sermaye piyasaları üzerinden finanse etmelidir.
8) KKTC'ye Türkiye'den su pompalayan motorların elektriğini KKTC'deki yeni enerji projeleri karşılamalıdır.
9) Türkiye ve KKTC arasındaki bu güneş enerjisi yatırım ve üretim paylaşımı anlaşmasının iki ülke kanunlarına uygun şekilde eklenmesi uygun olur.
PÜF NOKTALAR
Gelelim işin püf noktalarına. Malum, Türkiye'deki ekonomi yönetimi düşman başına. Vaziyet bu haldeyken nasıl finanse edeceğiz KKTC'deki milyar dolarlarca tutacak olan elektrik enerjisi yatırımlarını?
Bu işin oluru şudur: İstanbul'daki vatandaşa KKTC'den elektrik satın alma izni vermeliyiz. Şöyle ki: Misal, İstanbul'daki evinizin çatısına elektrik paneli kurmak ve elektrik enerjisi masrafınızı azaltmak istiyorsunuz. Birçok ülkede bu yatırımı kolaylaştıran teşvikler mevcuttur. Misal İngiltere'deki sistemin ismi 'Smart Export Guarentee (SEG) Scheme' dir. İngiliz güneş panellerini çatıya kurar ve SEG firmalarından teklif alır, en iyi teklif verene çatısından ürettiği elektriği satar. (Elektriği aldığı firmadan farklı olabilir sattığı firma). Tabii İngiltere'deki güneş panellerinin verimi acınacak seviyededir, akıllı yatırım değildir ama yine de krediler ile bu projeler destekleniyor. Bir de İngiltere'de konutlara satılan enerji çok pahalı olduğundan, vatandaş 'ne kurtarsam kârdır' olarak duruma bakıyor.
İstanbul'da çatınıza panelleri kurdunuz. Misal, standart bir çatınız varsa 4 KW güç kurdunuz. Bunun için yaklaşık 6000 GBP civarı para ödediniz. Varsayalım senede 3000 KWh enerji ürettiniz. Aynı para ile aynı miktarda panel yatırımı Gazimağusa'daki bir evin çatısında yapsaydınız muhtemelen 6000 KWh enerji üretecektiniz. Eğer aynı yatırımı Gazimağusa’daki bir güneş tarlasına yapsaydınız daha çok paneliniz olacaktı ve muhtemelen yatırımın ölçek etkisinden ötürü 9000 KWh enerji üretecektiniz. Bu yüzden İstanbul’daki vatandaşımızın kendi çatısına 6000 GBP yatırım yapması ve karşılığında 3000 KWh elektrik üretmesi yerine 6000 GBP tutarında KKTC güneş santralı sertifikası satın alması ve 9000 KWh elektrik üretmesi daha doğru olur. İşin püf noktasına geliyoruz, buraya dikkat: Enerji Bakanlığımız, İstanbul'daki vatandaşımızın İstanbul'daki evine, KKTC'deki güneş enerjisi yatırımı karşılığında 9000 KWh elektriği sağlamalıdır. Yani İstanbul'daki vatandaşımız, elektrikli TOGG aracını şarj ederken gönül rahatlığı ile KKTC de ürettiği 9000 KWh'dan kullanabilmelidir. KKTC 'de yeterince elektrik paneli varsa, Türkiye'deki evinde, yazlığında elektriğe para ödememelidir.
Yani nasıl bir model tasarlamaya çalışıyoruz? Türkiye'deki vatandaşlarımızın elektrik enerjisi faturalarını azaltmak ve hatta sıfırlamak için onları KKTC'de kurulacak güneş paneli tarlalarına ortak yapıyoruz. Herkes bütçesine göre panel satın alıyor. Küçük evin varsa 10 tane panel kur, büyük evin varsa 20 tane kur, elektrikli araban varsa 30 tane kur. İstanbul'da evin yoksa, kiracıysan yine problem yok. Yine KKTC'den güneş paneli satın al, evinin elektriğini bedavaya getir. Yeni eve geçince bedava elektriğin seninle gelsin.
Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızı düşünelim. Misal, Sinoplu Mehmet, Amsterdam'da yaşıyor. Anası Sinop'ta köyde yaşıyor. Anasına elektrik parası ödetmek istemeyen Mehmet, internet üzerinden KKTC'den panel satın alıyor ve Sinop'taki annesinin elektriğini karşılıyor. Anasına artık elektrik faturası üzerinde 'ödendi' ibaresi ile geliyor. Bu da mümkün olabilmeli.
KKTC'deki kardeşlerimizin de bu işten para kazanabilmeleri uygun olur. Onlar da misal çatılarını panel kurulumu için kiralayabilirler veya kendi kuracakları sistemin üretimini şebekeye satabilirler. Arzu ederlerse kendi çatılarına kurulum yatırımını, Türkiye'den tanımadıkları kişilerin yapmasına da üretim paylaşımı yöntemi ile izin verebilmeliler.
ÖRNEKLERİ VAR
Unutmayalım ki KKTC ile TR arası sadece 75 Km'dir. Dünyada çok daha uzun mesafeler için sualtı güç kabloları döşenmektedir. Misal İngiltere, Fas’da güneş panelleri kurmayı ve 3800 Km'lik sualtı kablosu ile elektriği İngiltere'ye getirmeyi planlamaktadır (XLinks Morocco-UK power project). Rüzgâr enerjisi konusunda neredeyse sınırsız potansiyeli olan İngiltere dahi güneş enerjisi yatırımlarının eşsiz potansiyelinden faydalanmak istemektedir. Unutmayalım ki 2016'dan beri Güneş enerjisi çözümleri, yatırımlar ve verimlilikte rüzgâr yatırımlarını geçmiş ve günümüzde ise fersah fersah katlamıştır. Güneş panellerinin fiyatları o kadar hızlı ucuzlamıştır ki artık bu iş, özellikle Çin malı yeni teknoloji panellerde rakip tanımamaktadır.
KKTC'de üretilen enerjiye Türkiye'deki hane halkının yatırım yapması ve aynı miktar enerjiyi kendi evlerinde kullanması için dağıtım firmalarının da bu işe razı olması gerekir. Bu işe de pratik bir çözüm bulunabilir. Misal, üretilen elektriğin 10% kadarını aşmamak üzere olan kısmı ilgili bakım ve dağıtım işlerinin karşılanması için ayrılabilir. Bu işe razı olmayan açgözlü dağıtım firmaların da lisansları iptal edilmek sureti ile fişleri çekilebilir. Benzer şekilde bu projenin sağlıklı ve ekonomik çalışması için Türkiye ve KKTC arasındaki güç hattı yatırımının işletme ve bakım maliyeti, sistem paydaşlarına yüklenmemeli ve sağlanacak genel ekonomik büyüme karşılığında masraflar Türkiye Hazinesi tarafından karşılanmalıdır.
ÇİFT TARAFLI ELEKTRİK TRANSFERİ
TR-KKTC arasındaki elektrik takas sisteminin gün içinde karşılıklı şekilde çalışması muhtemelen daha ekonomik olacaktır. KKTC'de gündüz vakti paneller sayesinde muazzam elektrik üretimi olacak ve elektriğin fazlası Türkiye'ye ihraç edilecektir. KKTC'de akşam olunca, panellerin üretimi sıfıra yakın seviyeye düşecektir. Bu durumda da aynı bağlantı sayesinde Türkiye'den elektrik ithal edilecektir. Yani KKTC'nin akşam kullandığı elektrik, Türkiye’deki kömür, nükleer, rüzgâr karması olacak, gündüz kullandığı elektrik ise kendi güneş enerjisi olacaktır. Elektriği limitli olarak depolayabilen sistemler vardır fakat çok pahalıdır. Sistem akıllıca tasarlanırsa gerekmez. Rum tarafında bizdeki imkân yok, işi çözemediler, elektrik pilleri tedarikçileri, LNG gemileri ile uğraşıyorlar.
Türkiye-KKTC elektrik kablosuna dönem dönem terör saldırıları ve kablo kopartma girişimleri yapılması beklenmelidir. Bu durumda iki ülkenin de hat tamir edilene kadar durumu idare edebileceği yedeklemeler olmalıdır.
PANEL BAKIMI İÇİN ÖLÇEK GEREKLİ
Küçük ölçekli güneş paneli yatırımlarındaki sorunlardan biri panel bakımı olayıdır. Panellerin ara sıra temizlenmesi ve olası teknik sorunların halledilmesi gerekir. Bu işleri bireysel halletmek pahalıdır. Ölçek ekonomisi kapsamında halledilmesi daha uygun olacaktır. Misal tüm çatı elektrik panellerinin bakımı işi, ilgili panel sahiplerinin ortak oldukları bir kooperatife verilebilir böylece kooperatif tüm bölgede veya ülkede uzman personeli ile bakım işini hızlı, kaliteli ve ucuza halledebilir. Aynı kooperatif, dönem dönem yeni teknoloji paneller çıktıkça, eski teknoloji olanları değiştirerek şebekenin verimini yükseltebilir.
VERİM KAYIPLARI MAKUL MU?
Bir itiraz noktası şu olabilir: KKTC'de üretilen elektriği Türkiye'ye taşıyınca yolda verim kaybı olmuyor mu? Elektrik yüksek gerilim hatları ile taşınacak ve bunların toplam kaybı 2% seviyesinin altında oluyor. Yani ciddi bir kayıp yok. Asıl 5-8% dağıtım bacağında kayıp var, onun ise bu proje ile ilgili yok, elektriği nereden alsanız olacak bir kayıp. Yani KKTC'den Türkiye ye 75 Km sualtı kablosundan elektrik getirme işinin yaratacağı ilave bir kayıp yoktur. Türkiye'deki herhangi bir üretim noktası ile tüketim noktası arasındaki dinamiğe durum benzer.
TOGG'U KKTC ELEKTRİĞİ İLE ŞARJ ETMEK
Togg projesi de KKTC'deki elektrik yatırımlarını destekleyecek şekilde büyütülebilir. Togg markalı araba alan vatandaşlarımız elektrik faturaları konusunda uzmanlaştılar. Evden şarj edince farklı, istasyonda şarj edince maliyet ve şarj süreleri farklı oluyor. Togg firmasının, müşterilerine daha ucuz ve hatta bedavaya şarj imkanını KKTC projesi sayesinde sunması mümkün olabilir. Müşterilere denir ki: 'KKTC'de kurduğum TOGG Güneş tarlası projemden panel satın al, ilgili üretim kadar arabana elektrik doldur'. Misal TOGG'un uzun menzillisinin deposu 88,5 KWh enerjiyle doluyor. Günde, şehir içi normal kullanımda 10 KWh yaktığını düşünelim. KKTC'de 10 KWh elektrik enerjisi üretimi için kaç panel satın almak gerekir? 400 W panellerden 10 tane satın alınsa fazlasıyla yetmesi gerekir. (İnce hesaba girmiyorum). Yani KKTC'de 10 tane panel yatırımı ile İstanbul'da günlük TOGG elektrik masrafınızı sıfırlayabilirsiniz. TOGG kullanıcılarının bu haklarını hızlı şarj makinalarında da kullanımına izin verilirse, TOGG satışlarında da patlama beklenmelidir. KKTC'deki güneş enerji santral yatırımlarına da muazzam kaynak transferi beklenmelidir. Bu gibi fark yaratan yatırımlar sayesinde TOGG projesi, Tesla gibi rakiplerine göre daha fazla tercih edilir hale gelecektir, daha fazla değer sunacaktır.
TOGG MAĞUSA
TOGG projesinin KKTC'ye özel sağdan direksiyonlu modeli gerekli demiştik. Bu konuyu biraz daha açacak olursak, KKTC için muhtemelen TOGG'un yeni bir kabin tasarımı yapması uygun olabilir. Kabriyole tarzında (tepesi açılan) ve biraz daha renkli, hafif, Akdeniz havasında, daha az özellikli ve ucuz bir model KKTC için geliştirilebilir ve tüm Türkiye'de satılabilir. (KKTC’de daha ucuza satılır). Misal, yeni çıkacak olan sedan modeli T10F'in üzeri açılır versiyonu uygun olabilir. Elektrik mini Cooper'larda fabrika çıkışı, tek arabada iki renk kullanılabiliyor ve arabayı hayli gençleştiriyor. Başka markalarda da var. Sektörde 'iki renk trendi' (İng: two-tone trend) diyorlar, tavan ve gövde farklı renkte oluyor. KKTC modelinde denenebilir. Beyaz-Mavi ve beyaz-kırmızı eşleştirmeler güzel olur. Modelin ismine de Mağusa yakışır.
10 SENEDİR KABLO İŞİ NEDEN BEKLİYOR?
Türkiye ile KKTC arasında güç kablosu çekilmesi konusunda son derece önemli olan anlaşmayı iki önceki enerji bakanımız Berat Albayrak 2016 yılında KKTC Enerji Bakanı Sunat Altun ile imzalamıştı. İlgili bakanlarımızı minnet ile analım. Maalesef sonraki bakanlar döneminde bu proje ihmal edilmiş. Neredeyse 10 sene olacak, bu projenin ne zaman biteceğini ve ihmallerin gerekçelerini ilgili kurumların açıklamaları gerekli.
